Người tiêu dùng hoa mắt với các loại yến sao được quảng cáo trên mạng - Ảnh: TỰ TRUNG

Người mua cần tìm hiểu kỹ, nhất là sản phẩm nhập khẩu, bán trao tay, nhãn mác nghèo thông tin, khó kiểm chứng.

Mua bằng... niềm tin

Chị Nguyễn Thị Thủy (quận 1, TP.HCM) chia sẻ gia đình mình rất hiếm khi dùng yến sào, nhưng dịch bệnh nên "nhắm mắt" mua 100gram với hy vọng tăng sức đề kháng. 

"Yến sào từ đại lý nổi tiếng giá hơn 5 triệu đồng/100 gram. Tôi tìm mua từ những người rao trên Facebook, cũng 100gram nhưng nơi thì 3,5 triệu đồng; nơi thì 2,8 triệu đồng; có nơi chỉ... 600.000 đồng vì "tồn kho". Các nơi bán đều nói giá đã cao hơn trước, mua nhanh tay kẻo hết hàng.

Tương tự, anh Đỗ Long (TP Thủ Đức) cho hay xưa giờ anh mua yến sào với giá 3 triệu đồng/100 gram, tuần rồi anh vừa mua giá đã tăng lên 3,5 triệu đồng/100gram. Anh thở dài: "Bây giờ quá trời các loại yến sào. Nào là yến dạng tổ, yến thô nguyên chân, yến bánh tròn, yến sợi nhỏ... Tôi chọn mua yến sào bằng niềm tin chứ không thấy cơ quan, hiệp hội nào chứng nhận chất lượng".

Không chỉ các cửa hàng yến sào nở rộ khắp nơi, trên mạng xã hội cũng tràn ngập chủ hàng bán yến.

Tại group "Chợ Yến Sào Toàn Quốc" trên Facebook, trao đổi giao dịch rất nhộn nhịp. Yến hũ (bán trong những hũ nhỏ đã chưng sẵn) giá từ 70.000 - 180.000 đồng loại 70-200ml; yến thô tai A cam nhạt với giá 22,5 triệu đồng/kg; hoặc yến vụn tổ lạt chỉ... 15 triệu đồng/kg...

Là một gia đình có hơn 10 năm nuôi yến tại Ninh Thuận, ông Nguyễn Đăng Lý (chủ doanh nghiệp Ông Giáo Lý) cho biết trước đây yến thô ít lông là 2,2 - 2,5 triệu đồng/100gram; mùa dịch nên tăng lên 2,8 triệu đồng/100gram nhưng không có hàng bán; còn yến tinh chế là 3,5 triệu đồng/100gram.

Chủ một nhà yến có gần 20 năm nuôi yến tại Cần Giờ, TP.HCM cũng khẳng định yến mà giá chỉ có đơn vị trăm nghìn hoặc dưới 1 triệu đồng/100gram thì đó là yến tẩm đường, mủ trôm... hay nói thẳng ra là yến giả.

Chủ nhà yến ở Ninh Thuận thu hoạch yến để kịp bán cho lượng khách mua lẻ tăng mạnh - Ảnh: X.M.

Bát nháo chất lượng

"Dịch bệnh, nhu cầu bảo vệ sức khỏe nhiều hơn nên yến bán rất chạy", ông Nguyễn Đăng Lý nói nhưng cho biết đang phải cạnh tranh với nhiều loại yến giả, kém chất lượng. Không chỉ có yến giả toàn bộ mà cả yến tẩm đường được gán tên gọi: yến tinh chế ngọt, tinh chế lạt, hoặc bị tẩm một góc.

Theo chuyên gia ngành yến Hồ Ngọc Tuân (TP Cần Thơ), yến hũ giá rẻ thường không phải là yến Việt. "Giá yến thị trường thế giới là 250 - 400 triệu đồng/kg; cao gấp 10 lần ở Việt Nam. Yến hũ thường là yến ở Malaysia, Indonesia, Thái Lan. Yến nhập khẩu mà rẻ nhờ từ yến vụn, kém chất lượng. Còn loại chất lượng, không rã tổ họ xuất khẩu với giá rất cao", ông Tuân nói.

Ông Tuân cũng tiết lộ nhiều cách gian lận, trong đó nổi bật là yến tinh chế đường để tăng trọng lượng và tinh chế dầu để giảm chi phí nhân công.

"Với yến tinh chế đường, sợi yến nhặt xong cho vào bát nước đường trước khi sấy, khiến sợi yến nặng hơn. Người dân chưng yến thường kèm đường phèn, táo đỏ... nên rất khó phát hiện. Còn yến tinh chế dầu là nhỏ 5-10 giọt dầu ăn vào chậu yến, lông sẽ nổi lên. 

Tốc độ này nhanh gấp 5-10 lần, tiết kiệm chi phí nhân công nhưng mất đi khoảng 5% chất lượng một sợi yến. Một nhân công giỏi mỗi ngày chỉ nhặt lông được khoảng 10 tổ yến", ông Tuân giải thích.

Một chủ doanh nghiệp yến (đề nghị không nêu tên) chỉ rõ yến giả, yến nhĩ không khó làm, thực chất là thạch rau câu dạng sợi, mủ trôm... trà trộn vào. 

"Nguy cơ xấu đến sức khỏe thì cơ bản không có, vì rau câu hay mủ trôm là những thực phẩm bình thường. Tuy nhiên, đó là yến giả", vị này nói.

Cần quản lý ngành yến

Khó khăn để lựa chọn một sản phẩm yến đúng chất lượng, giá cả phù hợp là câu chuyện quan tâm của người tiêu dùng. Ngay các cơ sở nuôi yến cũng mong muốn.

Ông Nguyễn Đăng Lý đề nghị để có sản phẩm yến đúng chất lượng, ông rất mong có giải pháp, có cơ quan hữu quan vào cuộc, hiệp hội lên tiếng bảo vệ ngành yến.

Anh Nguyễn Đức Thành, một người từng tham gia kinh doanh yến, đề nghị cần học kinh nghiệm Hàn Quốc làm với sâm. Họ có những hiệp hội uy tín, cơ quan kiểm định mạnh để chứng nhận. Khi đó, người dân sẽ có công cụ có thể nhận biết, không bị "móc túi" bởi tình trạng bát nháo hiện nay, cũng là tạo cơ hội cho ngành yến sào phát triển bài bản.

Ông Hồ Ngọc Tuân cũng đặt ngược câu hỏi là ngành yến đang ở đâu? Cho rằng cơ chế hiện nay chưa giải quyết được vấn đề lâu dài, ông Tuân tư vấn: với người tiêu dùng, giờ chỉ có cách tìm đến các đại lý chính thức của nhãn hiệu uy tín hoặc chọn nhà có yến, có cơ sở tinh chế uy tín để giảm nguy cơ mua nhầm hàng nhái, kém chất lượng.